Αυτή είναι μια μικρή συλλογή αναμνήσεων του Μπακούνιν από διάφορα γράμματα για τις εντυπώσεις του για τον Καρλ Μαρξ και τον Φρίντριχ Ένγκελς. Τα αποσπάσματα αυτά συλλέχθηκαν από το “Bakunin on Anarchy” [στμ. της πηγής], εκτός αυτού που αφορά το Das Kapital [το Κεφάλαιο], που προέρχεται από τη δεύτερη υποσημείωση στο ” Bakunins’ The Capitalist System”.
…
Σε ό, τι αφορά τη μάθηση ο Μαρξ ήταν και εξακολουθεί να είναι ασύγκριτα πιο προχωρημένος από μένα. Εκείνη την εποχή δεν ήξερα τίποτα για την πολιτική οικονομία, δεν είχα ακόμη απελευθερωθεί από τις μεταφυσικές μου παρεκκλίσεις κι ο σοσιαλισμός μου ήταν μόνο ενστικτώδης. Αν και νεότερος από μένα, ήταν ήδη άθεος, συνειδητά υλιστής κι ενημερωμένος σοσιαλιστής. Ήταν προφανές εκείνη την εποχή πως είχε επεξεργαστεί τα θεμέλια του συστήματός του όπως υπάρχουν σήμερα. Βλεπόμασταν συχνά. Τον σεβόμουν πολύ για τη μάθησή του και την παθιασμένη αφοσίωσή του – θεωρώντας πως ήταν αναμεμειγμένη με ματαιοδοξία – στην υπόθεση του προλεταριάτου. Αναζήτησα με αγωνία την συζήτηση μαζί του, που ήταν πάντα εποικοδομητική και πνευματώδης όταν δεν εμφορούνταν από μικροπρεπές μίσος που, αλίμονο, ήταν τόσο συχνά μόνο αυτό η περίπτωση. Δεν υπήρξε ποτέ ειλικρινής οικειότητα μεταξύ μας – το ταμπεραμέντο μας δεν το επέτρεπε. Με αποκαλούσε συναισθηματικό ιδεαλιστή κι είχε δίκιο˙ τον αποκαλούσα ματαιόδοξο, ύπουλο και πανούργο κι είχα επίσης δίκιο.
…
Το 1845 ο Μαρξ ήταν ο ηγέτης των Γερμανών κομμουνιστών. Ενώ ο αφοσιωμένος φίλος του ο Ένγκελς ήταν τόσο έξυπνος όσο εκείνος, δεν ήταν τόσο ευρυμαθής. Ωστόσο, ο Ένγκελς ήταν πιο πρακτικός και όχι λιγότερο έμπειρος στην πολιτική συκοφαντία, το ψέμα και την ίντριγκα. Μαζί ίδρυσαν μια μυστική κοινωνία Γερμανών κομμουνιστών ή απολυταρχικών σοσιαλιστών.
…
Όπως του είπα μερικούς μήνες πριν το θάνατό του, ο Προυντόν, παρά όλες του τις προσπάθειες να αποτινάξει την παράδοση του κλασικού ιδεαλισμού, παρέμεινε σε όλη τη ζωή του ένας αδιόρθωτος ιδεαλιστής, βυθισμένος μες τη Βίβλο, το Ρωμαϊκό νόμο και τη μεταφυσική. Το τεράστιο δυστύχημά του ήταν ότι δεν είχε ποτέ σπουδάσει φυσικές επιστήμες ή οικειοποιηθεί τις μεθόδους τους. Είχε τα ένστικτα μιας ιδιοφυΐας και πήρε φευγαλέα το σωστό δρόμο, αλλά εμποδισμένος από τον ιδεαλιστικό τρόπο σκέψης του, έπεφτε συνέχεια στα παλιά σφάλματα. Ο Προυντόν ήταν μια αέναη αντίφαση: δραστήρια ιδιοφυΐα, ένας επαναστατικός στοχαστής που επιχειρηματολογούσε ενάντια στα φαντάσματα του ιδεαλισμού και ταυτόχρονα ανίκανος για πάντα να τα υπερπηδήσει… Ο Μαρξ ως στοχαστής είναι στο σωστό μονοπάτι. Έχει ιδρύσει την αρχή πως η δικανική εξέλιξη στην ιστορία δεν είναι η αιτία αλλά το αποτέλεσμα της οικονομικής ανάπτυξης, κι αυτή είναι μια τεράστια και γόνιμη ιδέα. Αν και δεν τη γέννησε αυτός – είχε σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό διατυπωθεί πριν από αυτόν από άλλους – ανήκει στον Μαρξ ο έπαινος για τη θέσπισή της ως βάση για ένα οικονομικό σύστημα. Απ’ την άλλη, ο Προυντόν καταλάβαινε και ένιωθε περισσότερο την ελευθερία απ’ ότι αυτός. Ο Προυντόν, όταν δεν είχε εμμονή με το μεταφυσικό δόγμα, ήταν ένας επαναστάτης από ένστικτο˙ λάτρεψε το Σατανά και κήρυξε την Αναρχία. Πιθανότατα ο Μαρξ να κατασκευάσει ένα ακόμα πιο ορθολογικό σύστημα για την ελευθερία, αλλά υπολείπεται του ενστίκτου της ελευθερίας – παραμένει απ’ την κορφή ως τα νύχια απολυταρχικός.
…
«TΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ», Kριτική της πολιτικής οικονομίας, του Καρλ Μαρξ˙ Erster Band. Αυτή η εργασία θα πρέπει να μεταφραστεί στα γαλλικά, γιατί τίποτα, απ’ όσα ξέρω, δεν εμπεριέχει μια ανάλυση τόσο εμβριθή, τόσο φωτεινή, τόσο επιστημονική, τόσο κατηγορηματική, κι αν μπορώ να το εκφράσω έτσι, τόσο ανηλεή έκθεση της συγκρότησης του κεφαλαίου της αστικής τάξης και της συστηματικής και απάνθρωπης εκμετάλλευσης που το κεφάλαιο συνεχίζει να ασκεί πάνω στην εργασία του προλεταριάτου. Το μόνο ελάττωμα σε αυτή την εργασία… θετικιστική στην κατεύθυνση, βασισμένη σε μια εμβριθή μελέτη οικονομικών έργων, χωρίς την αποδοχή καμιάς άλλης λογικής πέρα από αυτή των γεγονότων – το μόνο ελάττωμα, λέω, είναι ότι έχει γραφτεί, εν μέρει, αλλά μόνο εν μέρει, με ένα τρόπο υπερβολικά μεταφυσικό και αφηρημένο… που το κάνει δύσκολο στη εξήγηση και αρκετά δυσπρόσιτο για την πλειοψηφία των εργαζομένων, και είναι βασικά οι εργαζόμενοι που πρέπει να το διαβάσουν παρ’ όλα αυτά. Οι αστοί δεν θα το διαβάσουν ή, αν το κάνουν, δεν θα θελήσουν ποτέ να το κατανοήσουν, κι αν το κατανοήσουν δεν θα πουν ποτέ τίποτα γι’ αυτό˙ η εργασία αυτή δεν γίνεται κάτι παρά μια θανατική καταδίκη, επιστημονικά αιτιολογημένη και αμετάκλητα σαφής, όχι ενάντια τους ως άτομα, αλλά ενάντια στην τάξη τους.
….
Οι Γερμανοί εργάτες, γεννημένοι εκεί, Μαρξ, Ένγκελς – κυρίως ο Μαρξ, δηλητηριάζουν την ατμόσφαιρα. Ματαιοδοξία, μοχθηρία, κουτσομπολιό, αλαζονεία και καύχηση στη θεωρία και δειλία στην πράξη. Διατριβές που αφορούν τη ζωή, τη δράση και το συναίσθημα – και πλήρης απουσία ζωής, δράσης και συναισθήματος – και κούφια λόγια. Σύμφωνα μ’ αυτούς ο Φόιερμπαχ είναι ένας “αστός”, και το επίθετο ΑΣΤΟΣ! φωνάζεται ad nauseam από ανθρώπους που είναι απ’ την κορφή ως τα νύχια αστοί, περισσότερο από οποιονδήποτε σε μια επαρχιακή πόλη – εν συντομία, ανοησία και ψέμα, ψέμα και ανοησία. Σε μια τέτοια ατμόσφαιρα κανείς δεν μπορεί να αναπνεύσει ελεύθερα. Μένω μακριά απ’ αυτούς και έχω δηλώσει ανοιχτά πως δεν θα πάω στο Kommunistischer Handwerkerverein τους και δεν έχω καμιά σχέση με την οργάνωσή τους.
…
Πηγή: https://www.marxists.org/reference/archive/bakunin/works/various/mebio.htm
