του Πετρ Κροπότκιν
Αφήνοντας κατά μέρος το μεγάλο ζήτημα του «Εγκλήματος και Τιμωρίας» το οποίο απασχολεί τώρα τόσους εξέχοντες δικηγόρους και κοινωνιολόγους, θα περιορίσω τις παρατηρήσεις μου στο ερώτημα: «Οι φυλακές ανταποκρίνονται στο σκοπό τους, που είναι η μείωση του αριθμού των αντικοινωνικών ενεργειών;»
Σ’ αυτό το ερώτημα, κάθε απροκατάληπτο άτομο που έχει μια γνώση των φυλακών από μέσα, θα απαντούσε ασφαλώς μ’ ένα εμφατικό Όχι. Απ’ την άλλη, μια σοβαρή μελέτη του αντικειμένου θα έφερνε τους πάντες στο συμπέρασμα πως οι φυλακές –τόσο οι καλύτερες όσο και οι χειρότερες- είναι μέρη αναπαραγωγής της εγκληματικότητας. πως συμβάλουν στο να καθίστανται οι αντικοινωνικές ενέργειες χειρότερες και χειρότερες˙ πως είναι, με μια λέξη, τα Λύκεια, τα Πανεπιστήμια αυτού που είναι γνωστό ως Έγκλημα.
Ασφαλώς, δεν εννοώ πως οποιοσδήποτε έχει μπει μια φορά στη φυλακή θα ξαναεπιστρέψει εκεί. Υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι που στέλνονται κάθε χρόνο στη φυλακή από απλό ατύχημα. Αλλά ισχυρίζομαι πως η επίδραση ενός μακροχρόνιου εγκλεισμού στη φυλακή –απ’ το γεγονός και μόνο πως είναι φυλακή- αυξάνει στο άτομο αυτά τα ελαττώματα που τον έφεραν μπροστά σε ένα δικαστήριο. Αυτά τα αίτια, που είναι η αγάπη του κινδύνου, η απέχθεια για την εργασία (οφειλόμενης στην πλειοψηφία των περιπτώσεων στην έλλειψη επαρκούς γνώσης για το εμπόριο), στην περιφρόνηση της κοινωνίας με την αδικία και την υποκρισία της, στην αναζήτηση φυσικής ενέργειας, και την έλλειψη βούλησης –όλες αυτές οι περιπτώσεις θα επιδεινωθούν με τη φυλάκιση σε ένα κελί.
Εικοσιπέντε χρόνια πριν, όταν ανέπτυξα αυτό το σκεπτικό σ’ ένα βιβλίο (In Russian and French Prisons), το υποστήριξα με μια μελέτη των στοιχείων που αποκαλύφτηκαν στη Γαλλία από μια δικαστική έρευνα για τον αριθμό των υπότροπων (κρατούμενοι δεύτερου αδικήματος). Το αποτέλεσμα αυτής της μελέτης ήταν πως από τα δύο πέμπτα ως το μισό όλων των ατόμων που παραπέμπονται σε κακουργιοδικείο και τα δύο πέμπτα που παραπέμπονται σε αστυνομικά δικαστήρια έχουν κρατηθεί μία ή δύο φορές σε κελί κατά το παρελθόν. Το κύριος ποσοστό του σαράντα τις εκατό που βρέθηκε σ’ αυτή τη χώρα˙ όταν, σύμφωνα με τον Michael Davitt, το ενενήντα πέντε τις εκατό όσων κρατούνταν για ποινικά αδικήματα είχαν προηγουμένως πάρει εκπαίδευση στη φυλακή.
Ένας μικρός προβληματισμός θα δείξει πως τα πράγματα δεν μπορεί να είναι διαφορετικά. Η φυλακή έχει και πρέπει να έχει ένα υποτιμητικό αποτέλεσμα για τους κρατούμενους. Ας πάρουμε έναν νεοφερμένο στο κελί. Τη στιγμή που μπαίνει μέσα, δεν είναι πλέον ανθρώπινο ον, είναι «Αριθμός και Λοιπά και Λοιπά». Δεν πρέπει να καθορίζει πλέον τις τύχες του μόνος του. Τον βάζουν να φορέσει μια στολή ηλίθιου για να υπογραμμίσουν την υποβάθμισή του. Του στερούν κάθε επαφή με εκείνους με τους οποίους μπορεί να έχει ένα σημείο επαφής αποκλείοντας έτσι τη δράση ενός στοιχείου που θα μπορούσε να έχει μια θετική επίδραση πάνω του.
Μετά τον βάζουν για εργασία, αλλά όχι εκείνη την εργασία που θα μπορούσε να βοηθήσει στην ηθική του βελτίωση. Η εργασία της φυλακής έγινε ως ένα όργανο βάση της εκδίκησης. Τι πρέπει να σκεφτεί ο φυλακισμένος για την ευφυΐα αυτών των «πυλώνων της κοινωνίας» που υποκρίνονται πως με τέτοιες τιμωρίες «αναμορφώνουν» τους φυλακισμένους;
Στις Γαλλικές φυλακές οι κρατούμενοι έχουν κάποιου είδους χρήσιμη και αμειβόμενη εργασία. Αλλά ακόμη κι αυτή η εργασία πληρώνεται σε γελοιωδώς μικρή κλίμακα, και, σύμφωνα με τις αρχές των φυλακών, δεν μπορεί να πληρωθεί αλλιώς. Η δουλειά στη φυλακή, λένε, είναι κατώτερη από την εργασία των σκλάβων. Το αποτέλεσμα είναι ο κρατούμενος να ξεκινά να σιχαίνεται τη δουλειά του, και τελειώνοντας να λέει «Οι πραγματικοί κλέφτες δεν είμαστε εμείς, αλλά αυτοί που μας κρατάνε μέσα».
Το μυαλό του κρατούμενου συνεπώς δουλεύει ξανά και ξανά την ιδέα της αδικίας σε μια κοινωνία που συγχωρά και συχνά σέβεται τους απατεώνες όπως είναι οι προαγωγοί εταιριών, και με πονηριά τον τιμωρεί, απλά επειδή δεν είναι αρκετά πανούργος. Κι όταν είναι έξω παίρνει την εκδίκησή του με κάποιο αδίκημα, πολύ συχνά, πολύ σοβαρότερο από το πρώτο του. Η εκδίκηση γεννά εκδίκηση.
Την εκδίκηση που ασκήθηκε σε αυτόν, αυτός την ασκεί πάνω στην κοινωνία. Κάθε φυλακή, επειδή είναι μια φυλακή, καταστρέφει τη φυσική ενέργεια των κρατουμένων της. Έχει επίδραση επάνω τους, χειρότερη από τον Πολικό χειμώνα. Η ανάγκη για φρέσκο αέρα, η μονοτονία της ύπαρξης, ειδικά η ανάγκη για ερεθίσματα, παίρνει όλη την ενέργεια από τον φυλακισμένο και παράγει την επιθυμία για διεγερτικά (αλκοόλ, καφέ) για τα οποία μίλησε η Μις Άλλεν με τόση ειλικρίνεια την επόμενη μέρα στο Κογκρέσο της Βρετανικής Ιατρικής Ένωσης. Και τελικά, όταν οι περισσότερες αντικοινωνικές πράξεις μπορούν να εντοπιστούν σε μια αδυναμία των επιθυμιών, η εκπαίδευση της φυλακής στρέφεται με ακρίβεια προς το σκότωμα κάθε εκδήλωσης της επιθυμίας.
Χειρότερα απ’ αυτό, προτείνω πολύ σοβαρά στους μεταρρυθμιστές των φυλακών το Prison Memoirs (Αναμνήσεις Φυλακής) του Αλεξάντερ Μπέργκμαν, που κλείστηκε για δεκατέσσερα χρόνια σε ένα αμερικάνικο κελί και έχει περιγράψει με τεράστια ειλικρίνεια την εμπειρία του. Μπορεί κάποιος να δει στο βιβλίο αυτό, πως κάθε ειλικρινές συναίσθημα πρέπει να καταστέλλεται από τον φυλακισμένο, αν δεν αποφασίσει να βγει ποτέ απ’ αυτή την κόλαση.
Τι μπορεί να μείνει από την επιθυμία κάποιου και τις καλές προθέσεις μετά από πέντε ή έξι χρόνια με τέτοιου είδους εκπαίδευση; Και που μπορεί να πάει μετά την αποφυλάκισή του, εκτός από το να γυρίσει στους παλιόφιλους του που η παρέα τους τον έβαλε στο κελί; Είναι οι μόνοι που θα τον δεχτούν ως ίσο. Αλλά όταν επανενωθεί μαζί τους είναι σίγουρη η επιστροφή του στη φυλακή σε πολύ λίγους μήνες. Έτσι πάει. Οι δεσμοφύλακες το ξέρουν καλά.
Ερωτώμαι συχνά: Τι μεταρρυθμίσεις θα μπορούσα να προτείνω για τη φυλακή. Και τώρα, όπως πριν εικοσιπέντε χρόνια, δεν μπορώ πραγματικά να δω αν θα μπορούσαν οι φυλακές να μεταρρυθμιστούν. Πρέπει να γκρεμιστούν. Θα μπορούσα να πω, φυσικά: «Γίνεται λιγότερο βάναυσοι, γίνετε περισσότερο προσεκτικοί σ’ αυτό που κάνετε». Αλλά τι θα ‘βγαινε απ’ αυτό: «Ορισμός ενός Pestalozzi ως Κυβερνήτη σε κάθε φυλακή, κι άλλοι εξήντα Pestalozzi για δεσμοφύλακες», το οποίο θα ήταν παράλογο. Αλλά τίποτα παρόμοιο δεν θα βοηθούσε.
Επομένως το μόνο πράγμα που μπορώ να πω σε μερικούς αρκετά καλοπροαίρετους αξιωματούχους των φυλακών της Μασαχουσέτης που κάποτε ζήτησαν τη συμβουλή μου, ήταν αυτό: Αν δεν μπορείτε να εξασφαλίσετε την κατάργηση του σωφρονιστικού συστήματος – μην δεχτείτε ποτέ ένα παιδί ή έναν νέο στη φυλακή σας. Αν το κάνετε, είναι δολοφονία. Και ύστερα, αφού μάθετε με την εμπειρία τι είναι οι φυλακές, αρνηθείτε να είστε δεσμοφύλακες και ποτέ μην κουραστείτε να λέτε πως η πρόληψη του εγκλήματος είναι ο μόνος κατάλληλος τρόπος για να το καταπολεμήσετε. Υγιείς δημοτικές κατοικίες σε τιμές κόστους, εκπαίδευση στην οικογένεια και το σχολείο – των γονιών όπως και των παιδιών˙ η μάθηση του εμπορίου σε κάθε αγόρι και κορίτσι˙ πάνω απ’ όλα, ο ιδεαλισμός αναπτύσσεται στους νέους από την μεγάλη επιθυμία που ανυψώνει την ανθρώπινη φύση προς υψηλότερα ενδιαφέροντα. Αυτό θα επιτύχει ότι η είναι ανίκανη να κάνει η τιμωρία.
Πηγή: http://theanarchistlibrary.org/library/petr-kropotkin-prisons-universities-of-crime
