Το 2010 το Alexander Berkman Social Club και η Βιβλιοθήκη Kate Sharpley εξέδωσαν το «Μια Τραγική Ακολουθία: Ο Αλεξάντερ Μπέρκμαν και η Βοήθεια στους Ρώσσους Φυλακισμένους». Το βιβλίο πραγματεύεται την ιστορία της προσπάθειας των αναρχικών για αλληλεγγύη με τους συντρόφους τους στην Σοβιετική Ένωση (αρχικά μέσω της Μικτής Επιτροπής Αναρχικών και Σοσιαλιστών Επαναστατών και αργότερα μέσω της αναρχοσυνδικαλιστικής Διεθνούς Ένωσης Εργαζομένων). Αυτά τα ενημερωτικά δελτία, δημοσιευμένα μεταξύ του 1923 και του 1932, φωτίζουν την εξέλιξη της μπολσεβίκικης καταστολής ανά τα χρόνια. Παράλληλα όμως δείχνουν πως και γιατί η αλληλεγγύη ήταν ζωτικής σημασίας για τους φυλακισμένους και τους εξόριστους επαναστάτες, πως άντλησε στοιχεία από τις ρωσικές επαναστατικές παραδόσεις και πόσο χρήσιμη για το έργο τους ήταν η πληροφόρηση.
Ψωμί (και βιβλία)
Ήταν ξεκάθαρο από την αρχή πως η αναρχική αλληλεγγύη σκόπευε να προσφέρει ταυτόχρονα «ηθική και υλική βοήθεια». Δεν έσωσαν απλά τους ανθρώπους απ’ τη λιμοκτονία: προσέφεραν παράλληλα και ψυχολογική υποστήριξη καθώς οι άνθρωποι ένιωθαν πως κάποιος τους θυμάται. «Δύο φορές λάβαμε τις εφημερίδες “Noviy Mir” (στμ. ουζμπέκικα, Νέος Κόσμος) και “Russky Golos” (στμ. ρώσικα, Ρώσικη Φωνή). Αναρωτιέμαι ποιος τις έστειλε. Ίσως εσύ. Αλλά, πρέπει να σου πω πως, ανεξαρτήτως ποιος τις έστειλε, η ίδια η πράξη του ήταν πολύ ευχάριστη και ενθαρρυντική. Οι άνθρωποι μας σκέφτονται… Ν. (Κεντρική Ρωσία).»
Tα χρήματα ήταν απαραίτητα για τους φυλακισμένους και τους εξόριστους: «η βοήθεια σας είναι πολύ σημαντική. Διαφορετικά μερικοί θα πέθαιναν από την πείνα και το κρύο». Θεωρητικά, οι εξόριστοι λάμβαναν ένα επίδομα: «Μας παραχωρούνται από την κυβέρνηση 6 ρούβλια και 25 (νομίσματα) κοπέκ κάθε μήνα (λιγότερα από 3.25$). Δεν υπάρχει η δυνατότητα να κερδίσεις μόνος σου κάποιο εισόδημα: αρχικά, γιατί υπάρχουν μόνο 2-3 τοπικά ιδρύματα στο χωριό μας, ενώ ταυτόχρονα αρκετές εκατοντάδες άτομα ψάχνουν για δουλειά· δεύτερον, γιατί δεν μας δέχονται λόγω αρχών… Το ελάχιστο που χρειάζεται κανείς εδώ για να επιβιώσει είναι 10-12 ρούβλια τον μήνα ανά άτομο, χωρίς να συνυπολογίζουμε καθόλου τα έξοδα για την απαραίτητη ένδυση. Επομένως, χωρίς την βοήθειά σας, -ε, καταλαβαίνετε που θα βρισκόμασταν…» Σ.-Κ.(Βόρεια της Σιβηρίας).
Σε άλλα, πιο απομονωμένα μέρη, ακόμα και τα χρήματα ήταν άχρηστα. «Ο G. ετοιμάζεται να πάει να ανταλλάξει το τελευταίο μου παντελόνι με μερικές πατάτες. Στους χωρικούς έχει απομείνει πολύ λίγη από την σοδειά τους, λόγω του μεγάλου ποσοστού που αναγκάζονται να αποδίδουν στο Κράτος. Αρνούνται να το πουλήσουν με χρηματικό αντάλλαγμα οπότε πρέπει να τους δίνουμε και τα τελευταία μας υπάρχοντα.»
Η βοήθεια που αποστέλλονταν προοριζόταν για πάνω από ένα άτομο τη φορά. Κάθε παραλήπτης «αντιπροσώπευε μια αναρχική αποικία, που κυμαινόταν από 4-5 ή ακόμα και 20 συντρόφους, στους οποίους φτάνουμε μέσω ενός ανταποκριτή σε κάθε περιοχή». Αυτό συνέβαινε χάρη στο σύστημα σταρόστα (starosta): «Ο Κλιτσέφσκι (Klichevsky) ήταν ένας σταρόστα, κυριολεκτικά ένας “ηλικιωμένος”, στην κοινότητα των αναρχικών εξόριστων της πόλης της Τασκένδης. Επρόκειτο για μια εκλεγμένη θέση που επέτρεπε στον Κλιτσέφσκι να διαπραγματεύεται με τις σοβιετικές αρχές εκ μέρους των συν-εξόριστών του, ενώ παράλληλα του έδινε πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικές με τους αναρχικούς φυλακισμένους και τους εξόριστους άλλων περιοχών.»
Την ίδια στιγμή, το ταμείο ενίσχυσης έστελνε βιβλία και περιοδικά τόσο εκπαιδευτικά, όσο και πολιτικά. Η Γερμανική Κομμουνιστική εφημερίδα Rote Fahne (1) αναφερόταν αρκετά συχνά. Πρέπει να παρείχε περισσότερες πληροφορίες απ’ ότι ο ρωσικός τύπος.
Όχι Σεχταριστής
Ο Αλεξάντερ Μπέρκμαν -σε αντίθεση με τον Αναρχικό Ερυθρό Σταυρό της Νέας Υόρκης- ήταν πρόθυμος να συνεργαστεί με Αριστερούς Σοσιαλιστές Επαναστάτες όπως ο I. Ν. Στάινμπεργκ. Αυτό οδήγησε στην αλληλογραφία του με τη Λίλη Σαρνόφ, όπου έγραψε: «Το να προμηθεύσουμε με ψωμί την Μαρία Σπιριδόνοβα (που ήταν Αριστερή Σοσιαλίστρια Επαναστάτρια) είναι το ίδιο επιτακτικό όσο και η βοήθεια στον [Άρον] Μπάρον (που είναι αναρχικός (2)).» Είναι επίσης αξιοσημείωτο πως ακόμα και μετά το 1926, όταν το Ταμείο Βοήθειας είναι πια μια αποκλειστικά αναρχική υπόθεση, εξακολουθούσε να περιλαμβάνει ειδήσεις από άλλα σοσιαλιστικά ρεύματα.
Η επαναστατική παράδοση
Η Βέρα Αλεξάντροβνα Μαρτσίνκεβιτς, Αριστερή Σοσιαλίστρια Επαναστάτρια, πέθανε στο στρατόπεδο του Κεμ τον Απρίλη του 1925. Η αναφορά παρουσιάζει πως η κοινότητα των πολιτικών κρατουμένων διατήρησε τις επαναστατικές παραδόσεις απόδοσης τιμών, παρά τις επίσημες απαγορεύσεις: «Στους συντρόφους της δεν επιτράπηκε να τη θάψουν. Αναγκάστηκαν να πάνε στα κρυφά στο νοσοκομείο για να της πουν το τελευταίο αντίο. Μόνο στους στρατώνες μπορούσε η “κοινότητα” να απαγγείλει στην δολοφονημένη τους συντρόφισσα το επικήδειο άσμα “Έπεσες θύμα”.»
Η Ρωσική επαναστατική παράδοση καθόρισε τη συμπεριφορά και των Ρώσων αναρχικών. Όταν η Έμμα Γκόλντμαν μίλησε για τις «Ηρωικές Γυναίκες της Ρωσικής Επανάστασης» ξεκίνησε με τις γυναίκες των επαναστατών Δεκεμβριστών (3) του Δεκέμβρη του 1925.
Πολλοί από τους φυλακισμένους και τους εξόριστους συνέκριναν τις Τσαρικές με τις Μπολσεβίκικες φυλακές βασισμένοι στην προσωπική τους εμπειρία. «Οι πολιτικοί που είχαν φυλακιστεί στο Σλίσελμπουργκ (Schlusselberg) και το Πετροπαβλόφσκ (Petropavloskska) (τα χειρότερα μέρη φυλάκισης επί του Τσαρικού καθεστώτος) λένε πως το Σολοβέτσκι (Solovetski) είναι η χειρότερη εμπειρία που υπέμειναν ποτέ».
Επικαλούνται ομοιότητες με το Τσαρικό καθεστώς για να υπενθυμίσουν στους αναγνώστες πως το κράτος δεν μαραίνεται. «Το τωρινό καθεστώς στη φυλακή του Μπουτύρκι (Butyrki) -διηγείται ο Λαζάρεβιτς- είναι πάρα πολύ αυστηρό. Οι πολιτικοί κρατούμενοι, κρατούνται σε απομόνωση. Απαγορεύεται να αφήσει κανείς το κελί του, να σταθεί στο παράθυρο ή να επικοινωνήσει με άλλους φυλακισμένους. Η άσκηση επιτρέπεται για μια ώρα την ημέρα, και για κάθε κρατούμενο ξεχωριστά. Η δυνατή ομιλία, το τραγούδι, η μεταφορά μηνυμάτων με χτυπήματα στους τοίχους τιμωρούνται στο μπουντρούμι, όπως στις μέρες του Τσάρου.» Η αναφορά σε αυτές τις ομοιότητες μπορούσε να αποβεί επικίνδυνη για τους φυλακισμένους και τους εξόριστους. Ο Νικολάι Βικτόροφ «στάλθηκε σε φυλακή στο Τομπόλσκ (Tobolsk) της Σιβηρίας, καθώς θεωρήθηκε πως “προσέβαλε έναν αστυνομικό”, αποκαλώντας τον τζενταρμέ.» [δλδ. μέλος της τσαρικής πολιτικής αστυνομίας].
Η οργάνωση της αλληλεγγύης
Υπήρχαν εντάσεις γύρω απ’ το πως θα έπρεπε να οργανωθεί η αλληλεγγύη ή το ποιοι θα έπρεπε να υποστηριχθούν. Παρόλα αυτά, αυτή η υποστηρικτική δουλειά ήταν πιο εύκολο να οργανωθεί απ’ ότι άλλες πολιτικές δραστηριότητες. «Οι αναρχικοί συμφώνησαν πως είχαν καθήκον να βοηθήσουν τους συντρόφους τους που είχαν φυλακιστεί ή εξοριστεί από το Σοβιετικό Καθεστώς κι αυτό τους γεννούσε μια αίσθηση του σκοπού κι έναν ενωτικό στόχο μέσα σε μια περίοδο φραξιονισμού.» «Η αντιπαράθεση ανάμεσα στον Ενωμένο Αναρχισμό και την Οργανωτική Πλατφόρμα αφορούσε κυρίως πιο δύσκολα και περίπλοκα ζητήματα, όπως η φύση της επανάστασης και της πολιτικής. Η παροχή βοήθειας ήταν κάτι πιο απτό: με την αποστολή φαγητού, βιβλίων ή ρούχων στους αναρχικούς φυλακισμένους, οι εξόριστοι μπορούσαν να τους στηρίξουν έμπρακτα και να δείξουν την κοινωνικότητα τους.»
Προφανώς η αλληλεγγύη δεν ήταν απολίτικη. Οι αναρχικοί του εξωτερικού καθησυχάζονταν πως ο Μπολσεβίκικος μύθος δεν ήταν ισοπεδωτικός ως προς τα πάντα. «Υπάρχει ελπίδα -όσο περίεργο κι αν ακούγεται- στο γεγονός πως οι φυλακές και οι τόποι εξορίας είναι γεμάτοι με πολιτικούς. Είναι η καλύτερη απόδειξη πως η συνείδηση της χώρας δεν έχει πεθάνει.»
Η προσπάθεια για παροχή βοήθειας ήταν μέρος ενός διεθνούς δικτύου. Στα κιτάπια δεν καταγράφονται μόνο χρήματα που στάλθηκαν σε αναρχικούς ή συγκεκριμένους μαχητές, αλλά και χρήματα που διατέθηκαν για να βοηθήσουν εξόριστους Βούλγαρους, Ιταλικές επιτροπές φυλακισμένων και άλλους. Επίσης παίρνουμε την εικόνα μιας νέας γενιάς μέσα στην Ρωσία: «νέα άτομα, πολιτικοί κρατούμενοι της νέας γενιάς, τους οποίους εμείς, η “παλιά γενιά” δεν γνωρίζαμε» – πιθανώς μια παρατήρηση πάνω για τους “Ανεξέλεγκτους” (4) αναρχικούς καταγεγραμμένη από τον Βίκτωρ Σαβτσένκο (Viktor Savchenko).
Απόδειξη
Διαβάζοντας τ’ αποσπάσματα που ανατυπώθηκαν στο «Μια Τραγική Πορεία», εκτός από το ότι βλέπουμε τη σημασία των χρημάτων που μάζευαν (και πόσο ακριβολόγοι και ευσυνείδητοι στάθηκαν στην καταγραφή και τη διανομή τους), παίρνουμε μια ιδέα του πόσο σημαντική είναι η ενημέρωση. Τα γράμματα ανατυπώθηκαν για να δώσουν ένα στιγμιότυπο των συνθηκών που επικρατούσαν (ακόμα και στις περιπτώσεις που για λόγους ασφαλείας δεν μπορεί να αναφερθεί το όνομα και η τοποθεσία του/τις συγγραφέα). Παίρνουμε μια εικόνα των νέων όπως ακριβώς έρχονται -ή, σε κάποιες περιπτώσεις, της δυσοίωνης σιωπής. Αυτή η προσοχή στην λεπτομέρεια αποτυπώνει μια έντονη ανησυχία να αποδειχθεί αυτό που συμβαίνει. Ακόμα, είναι μέρος μιας προσπάθειας από το ταμείο ενίσχυσης να γίνουν οι φυλακισμένοι κι εξόριστοι σύντροφοι κάτι παραπάνω από απλές στατιστικές. Οι επαναστατικές τους πορείες (σύντομες ή μακρές), οι προσωπικότητές τους, τα προβλήματα υγείας τους, όλα χρησιμοποιούνται για να κρατήσουν ζωντανή την επαφή με τους συντρόφους τους στο εξωτερικό που -είτε τους ήξεραν είτε όχι- διατηρούσαν γι’ αυτούς μια γραμμή ζωής.
Μετάφραση από το Anarchists in the Gulag (and prison and exile)
Σημειώσεις της μετάφρασης:
1) «Κόκκινη Σημαία», εφημερίδα που εξέδωσαν οι Λούξεμπουργκ και Λίμπκνεχτ. Κεντρικό όργανο της «Ένωσης Σπάρτακος» και ύστερα του νεοϊδρυθέντος Κομμουνιστικού Κόμματος της Γερμανίας.
2) Ο Αρόν Νταβίντοβιτς Μπαρόν ήταν αναρχικός, δοσμένος επαναστάτης. Νέος συμμετείχε στην επανάσταση του 1905 και γι’ αυτό συνελήφθη κι εξορίστηκε στη Σιβηρία. Από εκεί δραπέτευσε για τις ΗΠΑ και το Σικάγο όπου παρέμεινε ενεργός στο εργατικό κι επαναστατικό κίνημα. Εκεί παντρεύτηκε τη Φάνια Μπαρόν (για την οποία μπορείτε να διαβάσετε στο «Οι Μπολσεβίκοι πυροβολούν αναρχικούς»). Υπήρξε μάλιστα αρθρογράφος του «Alarm». Το 1917 επέστρεψε στα εδάφη της Ουκρανίας για το βοηθήσει στο “χτίσιμο του Σοσιαλισμού”. Με το ξέσπασμα της επανάστασης πήγε στο Χάρκοβο και συμμετείχε στη γέννηση της συνομοσπονδίας Ναμπάτ (Набат) όπου έγινε και γραμματέας. Τέλη του 1920 συνελήφθη με όλα τα μέλη της οργάνωσης του από τους μπολσεβίκους, τη μέρα που θα ξεκινούσε το Αναρχικό Συνέδριο του Χάρκοβο. Εκτελέστηκε το 1937 τελικά. Πολλά γράμματα του περιλαμβάνονται στην αρχική πηγή, δηλαδή το Gulag Anarchists, κάτι που δείχνει πως ακόμα και στην εξορία παρέμεινε προσηλωμένος στο σκοπό και τις ιδέες του χωρίς να μετανοήσει για τίποτα.
3) Δεκεμβριστές, (Dekabristy) ονομασία που αποδόθηκε στους Ρώσους επαναστάτες, οι οποίοι πήραν μέρος στις εξεγέρσεις που ξέσπασαν τον Δεκέμβριο του 1825 στην Αγία Πετρούπολη και στη νότια Ρωσία. Με τον ίδιο όρο χαρακτηρίστηκαν επίσης και τα μέλη των μυστικών ενώσεων που είχαν προετοιμάσει την εξέγερση.
4) Οι ομάδες των νέων αναρχικών που δεν είχαν σχέση με την παλιά γενιά και δεν συμπαθούσαν τις “προσωπικότητες” του κινήματος. Αποκόπηκαν από τους παλιούς για λόγους καταστολής επίσης.
