Η σημερινή περίοδος των ιμπεριαλιστικών θηριωδιών και οι σχετικές συζητήσεις εντός των αναρχικών κινημάτων για τον αντιιμπεριαλισμό και την αντιαποικιοκρατία, την επιστροφή της γης και την εθνική απελευθέρωση, δείχνουν τόσο την ανάγκη να ασχοληθούμε με τις ιστορικές αναρχικές θέσεις για την αποικιοκρατία και τον ιμπεριαλισμό, όσο και μια κάποια έλλειψη εξοικείωσης με αυτά. Πολλά σημαντικά ιστορικά αναρχικά επιχειρήματα έχουν παραβλεφθεί ή ξεχαστεί.
Ανατρέχοντας και αναδεικνύοντας ιστορικές αναρχικές θέσεις, θέλω να αναφερθώ σε κάποια από αυτά τα παραγνωρισμένα έργα με σύντομο και προσιτό τρόπο. Ξεκίνησα με μια σύντομη παρουσίαση της εναντίωσης του Victor Serge στην αποικιοποίηση του Κονγκό από το βελγικό κράτος και την τότε σοσιαλδημοκρατική ηγεσία του.
Τώρα θέλω να εξετάσω τις απόψεις του Καμίλο Μπερνέρι για την αντιαποικιοκρατία στο πλαίσιο της Ισπανικής Επανάστασης. Μια, δυστυχώς, σε μεγάλο βαθμό ξεχασμένη φιγούρα ακόμη και μεταξύ των αναρχικών, ο Μπερνέρι ήταν ένας ενεργός αναρχικός αγωνιστής και οξύς στοχαστής που συνέβαλε πολύ στην ανάπτυξη του διεθνιστικού αναρχισμού στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα. Ενεργός στην ιταλική αναρχική οργάνωση Unione Anarchica Italiana (Ιταλική Αναρχική Κομμουνιστική Ένωση), αναγκάστηκε να εξοριστεί από την Ιταλία για τη μαχητική του οργάνωση κατά του φασισμού. Θα αγωνιστεί στην Ισπανία οργανώνοντας μια ιταλική αναρχική φάλαγγα και θα δολοφονηθεί από σταλινικούς κατά τη διάρκεια των Μαγιάτικων στη Βαρκελώνη το 1937.
Οι εμπειρίες του στην Ισπανία εδραίωσαν στο μυαλό του Μπερνέρι τη θεμελιώδη, άρρηκτη, σχέση μεταξύ ιμπεριαλισμού και αποικιοκρατίας και της επανάστασης. Αυτό το συμπέρασμα τον έκανε ιδιαίτερα επικριτικό απέναντι στην αδιαφορία της Δημοκρατίας (Republican), ακόμη και με την έλλειψη θέλησης, όσον αφορά την ανεξαρτησία του Μαρόκου και την αποτυχία των αναρχικών να την αντιμετωπίσουν. Η οπτική του Μπερνέρι, αποκτημένη με τον σκληρό τρόπο, τοποθέτησε αυτό που σήμερα θα ονομάζαμε αποαποικιοποίηση στην καρδιά της κοινωνικής επανάστασης. Και στο κέντρο των υλικών τακτικών και στρατηγικών για τη νίκη.
Ο Μπερνέρι, ο Ιμπεριαλισμός, “Αποαποικιοποίηση” και Επανάσταση
Οι Μαροκινοί εθνικιστές αναμφίβολα είχαν έρθει σε επαφή με τη CNT-FAI και διαπραγματεύτηκαν μια συμφωνία για μια περιορισμένη αυτονομία, αλλά η κυβέρνηση της Μαδρίτης οπισθοχώρησε με το φόβο της εξαγρίωσης των ιμπεριαλιστικών κυβερνήσεων Βρετανίας και Γαλλίας. Ο Μπερνέρι εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του, κυρίως γιατί οι αναρχικοί δεν είχαν παλέψει σθεναρά για την Μαροκινή αυτονομία.
Αυτό έγινε ορατό στο άρθρο του που εμφανίστηκε στις 21 Μαρτίου του 1936 στο Guerra di Classe [Ταξικός Πόλεμος] (13) [1] με τίτλο «Οι Αναρχικοί στην Κυβέρνηση της Ισπανίας – Ανοιχτό γράμμα προς τη συντρόφισσα Φεντερίκα Μοντσενύ». Ο Μπερνέρι αναγνωρίζει με ευγένεια τις εγκάρδιες αντιδράσεις της Μοντσενύ σε προηγούμενες επικρίσεις του, τις οποίες ο ίδιος αναγνωρίζει ως ίσως «άδικες και υπερβολικές», όπως και τη θέλησή της να συνεχίσει να λαμβάνει τις κριτικές του. Αφού παραθέτει πρότερες διαφωνίες σχετικά με τη φύση του αναρχικού κινήματος στη Ρωσία και αυτή των Μπολσεβίκων, ο Μπερνέρι προχωρά στο κρίσιμο θέμα της Ισπανίας. Κι αυτό δεν είναι άλλο από την αποτυχία των αναρχικών στην κυβέρνηση να υιοθετήσουν, αυτό που θα ονομάζαμε σήμερα, μια αντιαποικιακή προσέγγιση στο Μαρόκο. Όπως μοιραία, οι αναρχικοί υιοθέτησαν μια προσέγγιση σε σχέση με τη Γαλλία και τη Βρετανία που θα μπορούσε να περιγραφεί ως ιμπεριαλιστική.
Το γράμμα διαμαρτύρεται, «Βρίσκεστε σε μια κυβέρνηση που προσέφερε στη Γαλλία και τη Βρετανία πλεονεκτήματα στο Μαρόκο, ενώ, από τον Ιούλιο του 1936, θα ήταν απαραίτητο να διακηρυχθεί επίσημα η πολιτική αυτονομία του Μαρόκου. Μπορώ να φανταστώ τι πρέπει να σκέφτεστε εσείς, ως αναρχική, γι’ αυτή την υπόθεση, η οποία είναι τόσο επαίσχυντη όσο και ανόητη· αλλά πιστεύω ότι έχει έρθει η ώρα να γίνει γνωστό ότι εσείς και οι άλλοι αναρχικοί υπουργοί δεν συμφωνείτε ως προς τη φύση και το περιεχόμενο τέτοιων προτάσεων».
Ο Μπερνέρι αναγνώριζε τις ευρύτερες επαναστατικές πτυχές της αυτονομίας του Μαρόκου. Την έβλεπε ως καθαρά απειλητική, πιθανώς επαναστατική και υπονομευτική για την αποικιοκρατία Γαλλίας και Βρετανίας. Μια σπίθα για την αμφισβήτηση των αυτοκρατορικών συστημάτων κυριαρχίας. Ο Μπερνέρι το είδε αυτό ως ουσιαστικό και πρωταρχικό έργο. Με τα λόγια του:
«Για μια τέτοια πολιτική χρειαζόμαστε χρήματα και χρειαζόμαστε επειγόντως να στείλουμε προπαγανδιστές και οργανωτές ως απεσταλμένους σε όλα τα κέντρα της Αραβικής μετανάστευσης, σε όλες τις συνοριακές ζώνες του Γαλλικού Μαρόκου. Στα μέτωπα της Αραγωνίας, του Κέντρου, των Αστούριων και της Ανδαλουσίας μερικοί Μαροκινοί θα ήταν αρκετοί για να παίξουν το ρόλο των προπαγανδιστών (μέσω ραδιοφώνου, μαζώξεων κλπ.).»
Ο Μπερνέρι τονίζει τη σημασία αυτού με έναν έντονο και ξεκάθαρο τρόπο, λέγοντας ότι κρέμεται από μια κλωστή μια αληθινά εξεγερτική ανάπτυξη. Υποστηρίζει ότι: «Έπεται ότι δεν μπορεί κάποιος ταυτοχρόνως να διασφαλίζει τα συμφέροντα Βρετανίας και Γαλλίας στο Μαρόκο και να κάνει εξεγερτική δουλειά. Η Βαλένθια συνεχίζει την πολιτική της Μαδρίτης. Αυτό πρέπει να αλλάξει. Η συγκέντρωση στρατιωτών που έρχονται από το Μαρόκο, οι πειρατικές πράξεις ενάντια στα “Κανάρια” και στις “Βαλεαρίδες” νήσους, η κατάληψη της Μάλαγας είναι οι συνέπειες αυτής της απραξίας.»
Μέσω των επαφών του με τους Ιταλούς αντιφασίστες, ο Μπερνέρι γνώριζε για τις κινήσεις των Μαροκινών στρατιωτών μέσω Ιταλίας, που χρησιμοποιούσαν τα ναζιστικά γερμανικά εφοδιαστικά αεροπλάνα JU52. Στο άρθρο του “Το Τρίτο Στάδιο”, δημοσιευμένο στο Ταξικός Πόλεμος νο5, 2 Δεκέμβρη 1936, ο Μπερνέρι τονίζει: «Η Ιταλική κυβέρνηση στρατολογεί “εθελοντές” για τον Φράνκο και τους τοποθετεί κατά χιλιάδες στην Πορτογαλία και το Ισπανικό Μαρόκο.»
Στο “Τι μπορούμε να κάνουμε;”, Ταξικός Πόλεμος νο7, 18 Ιούλη 1937, ο Μπερνέρι έχει εκφράσει ήδη τη σημασία της αντιαποικιακής προσέγγισης σε σχέση με το Μαρόκο. Επιχειρηματολογεί σθεναρά για την Μαροκινή αυτονομία ενώ ταυτόχρονα υποδηλώνει πως αυτό θα μπορούσε να είναι το σημείο εκκίνησης για ένα κύμα αντιαποικιοκρατίας που θα απειλούσε την ιμπεριαλιστική τάξη. Και ο Μπερνέρι εκφράζει πως οι αναρχικοί πρέπει να κινητοποιηθούν ώστε να επεκτείνουν την αντιαποικιακή εξέγερση. Γράφει:
«Η επιχειρησιακή βάση του φασιστικού στρατού είναι το Μαρόκο. Πρέπει να εντείνουμε την προπαγάνδα υπέρ της Μαροκινής αυτονομίας μέσω της πανισλαμικής περιοχής επιρροής. Πρέπει να υπαγορεύσουμε στη Μαδρίτη ξεκάθαρες δηλώσεις που να αναγγέλλουν την εγκατάλειψη του Μαρόκου και την προστασία της μαροκινής αυτονομίας. Η Γαλλία θα έβλεπε με ανησυχία το ενδεχόμενο επαναστατικών αντανακλάσεων στη Βόρεια Αφρική και στη Συρία. Η Μεγάλη Βρετανία θα έβλεπε τα κινήματα για αυτοκυβέρνηση στην Αίγυπτο και ανάμεσα στους Άραβες της Παλαιστίνης να δυναμώνουν. Πρέπει να εκμεταλλευτούμε αυτές τις ανησυχίες με τα μέσα μιας πολιτικής η οποία απειλεί με ένα ξέσπασμα εξέγερσης στον Αραβικό κόσμο.»
Για τον Μπερνέρι το έργο της αποαποικιοποίησης ήταν συνεπές και αναπόσπαστο με την οργάνωση της κοινωνικής επανάστασης. Έτσι θα τοποθετούσε τον πόλεμο από ένα αυστηρά στρατιωτικό πεδίο, σε αυτό της επανάστασης πάνω σε μια διεθνιστική βάση (όπως λειτουργούσε ήδη η φασιστική αντίδραση). Στον Ταξικό Πόλεμο, νο3, 24 Οκτώβρη 1936, ισχυρίζεται: «Πρέπει να ελέγξουμε τον πόλεμο, αλλά δεν πρέπει να τον ελέγξουμε ελαχιστοποιώντας το πρόβλημα μόνο στους αυστηρούς όρους της στρατιωτικής νίκης. Πρέπει πάνω απ’ όλα να λάβουμε υπόψιν μας τους “κοινωνικοπολιτικούς” όρους της νίκης.»
«Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Ισπανία είναι μια διεθνής σύγκρουση, είναι σε διεθνές έδαφος που πρέπει να θέσουμε το πρόβλημα της επαναστατικής δράσης και με όρους πολέμου είναι στα αδύνατα σημεία του: είναι σε Μαρόκο και Πορτογαλία που πρέπει να πληγώσουμε σκληρά τον ισπανικό φασισμό. Μέχρι τώρα η εμμονική ενασχόληση με τον πολεμικό εξοπλισμό δεν μας επέτρεψε να εφαρμόσουμε ένα σχέδιο δράσης το οποίο, αν εκτελεστεί εγκαίρως και με επιδεξιότητα, θα ήταν δυνατό να ματαιώσει το Φασιστικό Πραξικόπημα.»
Οι προειδοποιήσεις του Μπερνέρι επαληθεύτηκαν, καθώς οι Μαροκινοί στρατιώτες του ισπανικού «Στρατού της Αφρικής» και των «Regulares» [2] χρησιμοποιήθηκαν αποτελεσματικά ως στρατεύματα κρούσης εναντίον των επαναστατών. Υπολογίζεται ότι 60.000 έως 80.000 Μαροκινοί υπηρέτησαν στον πόλεμο. Αναπτύχθηκαν σχεδόν σε όλες τις μεγάλες μάχες και συχνά χρησιμοποιήθηκαν από τους Εθνικιστές ως τροφή για τα κανόνια.
Η επιτυχής στρατολόγηση Μαροκινών από τις εθνικιστικές δυνάμεις έπαιξε σημαντικό ρόλο στην τελική νίκη τους. Υποστηρίζεται ότι η πρόοδος των εθνικιστών στη δυτική Ισπανία οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στο Στρατό της Αφρικής. Θα μπορούσε επίσης να υποστηριχθεί ότι η αποτυχία της αποαποικιοποίησης έδωσε ισχυρή βάση σε άλλες αποικιοκρατικές δυνάμεις.
Αναφορές:
Berneri, Camillo. “War and Revolution: Writings on Spain.” https://theanarchistlibrary.org/library/camillo-berneri-war-and-revolution
Shantz, Jeff. “Victor Serge’s Anarchist Opposition to Belgian Colonialism in Congo.” https://libcom.org/article/victor-serges-anarchist-opposition-belgian-colonialism-congo-jeff-shantz
Σημειώσεις της μετάφρασης:
1) Εδώ είναι μάλλον λάθος ο αριθμός που δίνει το πρωτότυπο. Τα Guerra di Classe που ακολουθούν στο κείμενο έχουν μικρότερα νούμερα (5, 7 κλπ). Άλλο ένα χαρακτηριστικό που δείχνει το λάθος είναι ότι η εφημερίδα έβγαλε το πρώτο φύλλο τον Οκτώβρη του 1936 (εδώ γράφεται με τον αριθμό 3). Η εφημερίδα έπαψε να υπάρχει μετά τη δολοφονία του Μπερνέρι από τους σταλινικούς. https://usi-cit.org/guerra-di-classe-barcelona-1936-1937/
Επίσης το γράμμα στη Μοντσενύ και κάποια επιπρόσθετα μπορεί κανείς τα βρει ήδη δημοσιευμένα https://www.alerta.gr/archives/36324
2) Οι Fuerzas Regulares Indígenas (Τακτικές αυτόχθονες δυνάμεις), που υπάρχουν ακόμη, είναι σώματα πεζικού του Ισπανικού στρατού, σε μεγάλο βαθμό στρατολογημένες από τις πόλεις της Θιούτα και της Μελίγια. Τα στρατεύματα αυτά υπηρέτησαν ως η εγχώρια συνιστώσα του Στρατού της Αφρικής και διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο (1936-1939). Πρόκειται για την πιο παρασημοφορημένη μονάδα στην ιστορία των ισπανικών ενόπλων δυνάμεων.
